حدیث « من مات ولم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة »
« من مات ولم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة »
یا مهمترین انگیزه و عامل عقیده به مقام امامت یگانه مصلح جهانى امام مهدى منتظر(علیه السلام)
یکى از علل و اسباب توجه و اهتمام مسلمانان به اصل مسئله امام شناسى بطور عموم و به شناخت ائمه بر حق و واجد شرایط همه جانبه ــ علمى و عملى و اخلاق و تقوائى ــ از جمله امام مهدى منتظر ، محمد بن الحسن العسکرى بخصوص ، حدیث شریف:
« من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة »( [5] )
و احادیث مشابه و هم مضمون است که بموجب آن سهل انگارى و بى تفاوتى یا سماجت و عصبیّت نسبت بشناخت امام زمان واجد شرایط هر زمانى تهدید به مرگ جاهلى و منتهى شدن به حشر و نشر با بت پرستان و مشرکین خواهد شد.
و اکنون مى پردازیم به ذکر متن هاى مختلف این حدیث و از آن پس به ذکر اسناد آن از دیدگاه اهل تسنّن.
1 ـ من لم یعرف امام زمانه مات میتتة جاهلیة.
2 ـ من مات بغیر امام مات میتة جاهلیة.
3 ـ من مات لیلة ولیس فى عنقه بیعة امام مات میتة جاهلیة.
4 ـ من مات ولا امام له مات میتة جاهلیة .
5 ـ من مات ولا بیعة علیه مات میتة جاهلیة.
6 ـ من مات ولا طاعة علیه مات میتة جاهلیة.
7 ـ من مات و لم یعرف امام زمانه فلیمت ان شاء یهودیّاً و ان شاء نصرانیّاً.
8 ـ من مات ولم یعرف امام زمانه ، مات میتة جاهلیة.
9 ـ من مات ولیس علیه امام جامع فقد مات میتة جاهلیة.
10 ـ من مات ولیس علیه امام ، فمیتته میتة جاهلیة.
11 ـ من مات ولیس علیه امام مات میتة جاهلیة.
12 ـ من مات و لیس ( لیست ) علیه طاعة مات میتة جاهلیة.
13 ـ من مات و لیس فى عنقه بیعة مات میتة جاهلیة .
14 ـ من مات و لیس لامام جماعة علیه طاعة مات میتة جاهلیة.
15 ـ من مات ولیس له امام فمیتته میتة جاهلیه.
1 ـ لیس احد یفارق الجماعة شبراً فیموت ،الا مات میتة جاهلیة.
2 ـ من خالف المسلمین قید شبر ثم مات ، مات میتة جاهلیة.
3 ـ من خرج عن الطاعة و فارق الجماعة فمات ، مات میتة جاهلیة.
4 ـ من خرج من الجماعة قید شبر ، فقد خلع ربقة الاسلام من رأسه
5 ـ من خرج من السلطان شبرا ، مات میتة جاهلیة.
6 ـ من خرج من الطاعة او فارق الجماعة فمات ، فمیتته جاهلیة.
7 ـ من خرج من الطاعة و فارق الجماعة . . .فلیس منى ولست منه.
8 ـ من خلعها بعد عهدها ، لقى الله ولاحجة له.
9 ـ من خلع یدًا من طاعة ، لقى الله یوم القیامة لاحجة له.
10 ـ من خلع یدا من طاعة مات میتة جاهلیة .
11 ـ من فارق الجماعة او خلع یدا من طاعة ، مات میتة جاهلیة.
12 ـ من فارق الجماعة شبرا فمات ، فمیتته جاهلیة.
13 ـ من قتل تحت رأیة عمیة تدعوا عصبیة او ینصر عصبیة فقتله ( قتلة ) جاهلیة.
14 ـ من مات تحت رایة عصبیة ، فقتلته قتلة جاهلیة.
15 ـ من مات على غیر طاعة مات لا حجة له.
16 ـ من مات و هو مفارق للجماعة ، مات میتة جاهلیة .
17 ـ من نزع یداً من طاعة الله و فارق الجماعة ثم مات ، مات میتة جاهلیة.
18 ـ من نزع یداً من طاعة ، جاء یوم القیامة لاحجة له.
اسناد حدیث من مات و لم یعرف...
اما متون تفصیلى مقرون به ذکر مصادر نقل و راوى و ناقل هر یک از مجموع احادیث ، پس از آنرو که روى سخن ما در بحث و بررسى این حدیث بیشتر و قبل از همه با اهل تسنن است ، تنها به ذکر ناقلان از این فرقه و مصادر اختصاصى آنها بسنده میکنیم.
در پایان اینمقال کافى است بدانیم تنها علامه مجلسى از بزرگان علماو مراجع حدیثى و حدیث شناسى شیعه ، این حدیث را با چهل سند از طرق اختصاصى شیعه آورده است([1] ).
واینک میپردازیم به ذکر قسمتى ازاسناد حدیث وراویان وناقلان ازاهل تسنن.
1 ـ « مسند » ابوداود سلیمان بن داود طیالسى در گذشته ( 204 ) از عبد الله بن عمر بلفظ: « من مات بغیر امام مات میتة جاهلیة ، و من نزع یداً من طاعة جاء یوم القیامة لاحجة له » نیز رجوع شود به کنزالعمال.
2 ـ « مصنف » یا « جامع کبیر در حدیث » حافظ عبد الرزاق بن همام صغانى یمنى در گذشته ( 211 ) چاپ مجلس علمى پاکستان ، ج 11 ص 330 بشماره 19005 بلفظ:« من فارق الجماعة شبرافمات مات میتة جاهلیة ».
3 ـ « سنن » سعید بن منصور خراسانى در گذشته( 227 ) از عامربن ربیعه صحابى بلفظ: « من مات و لیست علیه طاعة مات میتة جاهلیة » ( [2] ) به نقل کنزالعمال.
4 ـ « مسند » حافظ ابوالحسن على بن جعد جوهرى درگذشته ( 230 ) 2/850 شماره 2375 چاپ کویت ، از عبد الله بن عامر از پدرش عامربن ربیعه ، بلفظ: « من مات ولیست علیه طاعة مات میتة جاهلیة ، و من خلعها بعد عقدها ایاها لقى الله ولا حجة له. ».
5 ـ « طبقات الکبرى » محمدبن سعد کاتب واقدى درگذشته ( 230 ) ج 5 ص 107 چاپ لیدن و ص 144 چاپ بیروت ، ذیل شرح حال عبد الله بن مطیع بلفظ: « من مات و لابیعة علیه مات میتة جاهلیة » به روایت از عبد الله بن عمر. نیز مراجعه شود به کنز العمال 1 / 103 شماره 463.
6 ـ « مصنّف » حافظ ابن أبى شیبه ، أبوبکر عبد الله بن محمد ، درگذشته ( 234 ) ج 15 ص 24 شماره 19005 بلفظ: « من فارق الجماعة شبراً فمات مات میتة جاهلیة ».
وص 38 شماره 19047 از عبد الله بن عامر از پدرش بلفظ: « من مات ولا طاعة علیه مات میتة جاهلیة ، ومن خلعها بعد عقده ایاها فلاحجة له » و نیز بلفظ: « من مات و لیست علیه طاعة ، مات میتة جاهلیة »
وص 52 شماره 19090 بلفظ: « من ترک الطاعة و فارق الجماعة فمات ، فمیتتة جاهلیة ، ومن خرج تحت رایة عمیة یغضب لعصبیة او ینصرعصبة او یدعوا الى عصبة ، فقتل فقتلته جاهلیة ».
نیزمراجعه شود به کنز العمال ( 6/65 شماره 14861 ).
7 ـ « المعیار والموازنة » علامه متکلم ابوجعفر اسکافى درگذشته ( 240 )ص24بلفظ: « من مات ولاامام له مات میتة جاهلیة » ازعبدالله بن عامر
8 ـ « نقض العثمانیة » نیز از اسکافى ص 11 ـ 12 وبه نقل ابن ابى الحدید 13 / 242 بلفظ فوق.
9 ـ « مسند » احمد بن حنبل درگذشته ( 241 ) ج 2 ص 83 و 154 بلفظ: « من مات و هو مفارق للجماعة مات میتة جاهلیة » و ص 111 بلفظ: « من مات و قد نزع یده من بیعة کانت میتته میتة ضلال » از ابن عمر ، و ص296 بلفظ: « من خرج من طاعة و فارق الجماعة مات میتة جاهلیة » از ابوهریره.
و ج 3 ص 446 بخش مسند عامر بن ربیعه بلفظ: « من مات و لیست علیه طاعة مات میتة جاهلیة » به روایت از نامبرده
وج 4 ص 96 بلفظ: « من مات بغیرامام مات میتة جاهلیة » ازمعاویة بن ابى سفیان.
10ـ « الاموال » حمید بن زنجویه در گذشته ( 251 ) ج 1 ص 81 بشماره 40 چاپ ریاض از ابوهریره بلفظ: « من خرج من الطاعة او فارق الجماعة فمات ، فمیتتة جاهلیة »
وص 82 بشماره 42 بلفظ: « من مات ولیست علیه طاعة مات میته جاهلیة ، و ان خلعها بعد عقدها فى عنقه لقى الله و لیست له حجة » از عبدالله بن عامر بن ربیعه از پدرش وشماره 43 از ابن عمر ( در حالیکه روى سخنش به ابن مطیع ـ والى مدینه از طرف عبد الله بن زبیر بهنگام قتل عام مردم آن بدست بسر بن ارتاط از جانب یزید ـ بود گفت: آمده ام آنچه از رسول خدا شنیده ام به تو خبر دهم که فرمود ): « من مات على غیر طاعة مات لاحجة له ومن مات قد نزع یدا من بیعة کان على الضلال »
وناگفته پیداست که عبد الله بن عمر با انجام این ملاقات میخواست از این حدیث به نفع یزید ( که مردم مدینه و از جمله بعضى از صحابه رسول الله ( ص ) او را از خلافت خلع کرده بودند ) سوء استفاده کند ، فحشره الله مع یزید بن معاویه و جده و ابیه.
11 ـ « سنن » امام عبد الله بن عبد الرحمن تمیمى سمرقندى دارمى در گذشته ( 255 ) ج 2 ص 241 بلفظ: « لیس من احد یفارق الجماعة شبرا فیموت ، الا مات میتة جاهلیة » از ابن عباس .
12 ـ « صحیح » محمد بن اسماعیل بخارى درگذشته ( 256 )ج 2 ص 13 و درچاپ دیگر مصر ج 9 ص 59 باب فتن از ابن عباس بلفظ: « من خرج من السلطان شبراً مات میتة جاهلیة » و بلفظ: « من فارق الجماعة شبراً فمات ( الامات خ ) میتة جاهلیة ».
13 ـ نیز « تاریخ الکبرى » بخارى 6 / 445 شماره 2943 از عامر بن ربیعه از پدرش بلفظ: « من مات ولیست علیه طاعة مات میتة جاهلیة » و در ج 4 ص 54 شماره 1938 بلفظ: « من فارق الجماعة قید شبر فقد فارق الاسلام ».
14 ـ « صحیح » مسلم در گذشته ( 261 ) ج 6 ص 21 ـ 22 شماره 1489 بلفظ: « من مات ولیس فى عنقه بیعة مات میتة جاهلیة » از عبد اللّه بن عمر و بلفظ: « من خرج من الطاعة و فارق الجماعة ، فمات ، مات میتة جاهلیة » ونیز « من فارق الجماعة شبرا فمات فمیتته جاهلیة ».
ودر ج 8 ص 107 بلفظ: « من لم یعرف امام زمانه فمات میتة جاهلیة » ( ملحقات الاحقاق 13 / 85 )
15 ـ « العلل الوارده فى الاحادیث » ابوالحسن على بن عمر بن احمد بن مهدى بغدادى دارقطنى شافعى ( 305 / 306 ) ج 7 ص 63 بلفظ: « من مات لغیر امام مات میتة جاهلیة » به سه سند از معاویه و دو سند از ابوهریره.
16 ـ « زوائد » احمد بن عمر بزار در گذشته ( 320 ) ج 1 ص 144 و ج 2 ص 143 بلفظ: « من مات و لیس علیه امام فمیتته میتة جاهلیة ، و من مات تحت رایة عصبیة ، فقتلته قتلة جاهلیة ».
17 ـ « الکنى والاسماء » حافظ دولابى درگذشته ( 320 ) ج2 ص3 چاپ دائرة المعارف حیدرآباد دکن بلفظ: « من مات و لیس علیه امام جامع فقد مات میتة جاهلیة ، و من خرج من الجماعة فقد خلع ربقة الاسلام من عنقه » از ابن عمر.
18 ـ « عقد الفرید » ابوعمر ، احمد بن محمدبن عبدربه اندلسى درگذشته ( 327 ) ج 1 ص 9 سطر12 بلفظ: « من فارق الجماعة او خلع یدامن طاعة ، مات میتة جاهلیة ».
19 ـ « صحیح ابن حبان » ، ابوحاتم محمد بن حبان تمیمى ، بستى شافعى درگذشته ( 354 ) به شرح « احسان بترتیب صحیح ابن حبان » شماره 44 بلفظ: « من مات ولیس له امام مات میتة جاهلیة ».
20 ـ « کتاب المجروحین » نیز از ابوحاتم ج1 ص 280 بلفظ: « من فارق جماعة المسلمین قید شبر فقد خلع ربقة الاسلام من عنقه ،
و من مات و لیس علیه امام فمیتته میتة جاهلیة ،
و من مات تحت رایة عمیة یدعوا الى عصبیة او ینصر فقتله جاهلیة » به روایت ازابن عباس
21 ـ « معجم الکبیر » حافظ ابوالقاسم طبرانى درگذشته ( 360 ) ج 10 ص 350 حدیث 10687 ( شماره مسلسل ) بلفظ: « من فارق جماعة المسلمین قید شبر فقد خلع ربقة الاسلام من عنقه و من مات ولیس علیه امام فمیتته جاهلیة ومن مات تحت رأیة عمیه یدعوا الى عصبیة او ینصر عصبیة فقتله جاهلیة » به روایت از ابن عباس.
وج 19 ص 388 شماره 910 چاپ بغداد بلفظ: « من مات بغیر امام مات میتة جاهلیة » به روایت معاویه ، و به لفظ « من مات ولیست علیه طاعة مات میتة جاهلیة » از عامر بن ربیعه ( نیز رجوع شود به کنزالعمال ج6 ص 65 شماره 14861 ).
22 ـ « معجم اوسط » نیزازطبرانى ج 1 ص 175 شماره 227 بلفظ: « من مات و لابیعة علیه مات میتة جاهلیة » وبادیگرالفاظ مختلف ذیل کتاب « مجمع الزوائد » بیاید.
23 ـ « الکامل فى ضعفاء الرجال » ابواحمد عبد الله بن محمد ، معروف به ابن عدى جرجانى در گذشته ( 365 ) ج 5 ص 1869 بلفظ: « من مات ولیس علیه طاعة ، مات میتة جاهلیة » به روایت عامربن ربیعه.
24 ـ « مستدرک الصحیحین » حاکم نیشابورى در گذشته ( 405 ) ج 1 ص 77 و 117 ازابن عمر بلفظ: « من مات ولیس علیه امام جماعة فان موتته موتة جاهلیة ».
25 ـ « المغنى » قاضى القضاة معتزلى ، عبد الجبار بن احمد همدانى اسدآبادى درگذشته ( 415 ) جزء متمم عشرین ج 1 ص 116 بلفظ: « من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة ».
26 ـ « ندیم الفرید » علامه محقق ابوعلى ، احمد بن محمد بن یعقوب مسکویه ـ که اصلش ازرى و مقیم ودرگذشته اصفهان بسال ( 421 ) بوده است بلفظ: « من مات لیلة ولیس فى عنقه بیعة امام فقد مات میتة جاهلیة ».( [3] )
27 ـ« حلیة الاولیاء » حافظ ابونعیم اصفهانى درگذشته ( 430 ) ج 3 ص 224 بلفظ: « من مات بغیر امام فقد مات میتة جاهلیة ومن نزع یده من طاعة ( یدا من طاعة الله ) جاء یوم القیامة لاحجة له » به روایت از طیالسى.
واضافه کرده است: این حدیث ثابت و مسلّم بوده ، مسلم درحدیث خود آنرا از زید روایت نموده وگفته است: تابعین و اعلام آنرا از زید نقل کرده اند.
سپس هشت نفرازتابعین رانام برده که این حدیث راروایت نموده اند.
28 ـ « المنتقى فى الاخبار » مکى بن ابیطالب حموش بن محمد بن مختار اندلسى درگذشته ( 437 ) به شرحى که در « نیل الاوطار فى شرح منتقى الاخبار » تحت شماره 66 بیاید
29 ـ « سنن بیهقى » درگذشته ( 458 ) ج 8 ص 156 ـ 157 بلفظ: « من مات ولیس فى عنقه بیعة ، مات میتة جاهلیة »
و بلفظ: « من خرج من الطاعة وفارق الجماعة ، فمات میتة جاهلیة » و نقل از بخارى ومسلم.
30 ـ « شعب الایمان » نیزازبیهقى ، به شرح مختصرآن که تحت شماره 45 بیاید.
31 ـ « المتفق و المفترق » ابوبکر احمد بن على خطیب بغدادى درگذشته ( 463 ) بلفظ: « من نزع یدا من طاعة الله و فارق الجماعة ثم مات ، مات میتة جاهلیة ، ومن خلعها بعد عهدها لقى الله ولا حجة له » از ابن عمر ( کنزالعمال 6/66 شماره 14865 )
32 ـ « جمع بین صحیحین ـ بخارى ومسلم ـ » محمد بن فتوح حمیدى درگذشته ( 488 ) بلفظ: « من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة »
( به نقل احقاق الحق قاضى نورالله شوشترى در اوائل بحث امامت ، نیز آیت الله مرعشى در پاورقى احقاق ج 2 ص 306 بواسطه کنزالعمال ( 1/186 چاپ حیدر آباد ) آنرانقل نموده ، اما روایت با کمى اختلاف در عبارت بدون نام حمیدى ذکر شده )
33 ـ « شرح المبسوط فى الفقه » شمس الدین سرخسى ( درگذشته 490 ).
34 ـ « شرح السیر الکبیر شیبانى » نیز از سرخسى ج 1 ص 113 چاپ حیدرآباد 6ـ 1335.
نیز ج 1 ص 167 چاپ 1971 م قاهره بلفظ: « من اتاه من امیره ما یکرهه فلیصبر ، فانّ من خالف المسلمین قید شبر ، ثم مات ، مات میتة جاهلیة »
35 ـ « ربیع الابرار » محمود بن عمر زمخشرى درگذشته ( 538 ) ج 4 ص 221 باب الملک و السطان بلفظ: « من مات و لیس فى عنقه لامام المسلمین بیعة فمیتته میتة جاهلیة »
36 ـ « ملل و نحل » محمد بن عبد الکریم شهرستانى شافعى درگذشته ( 548 ) ج 1 چاپ قاهره ص 172 ذیل « الاسماعیلیه » بلفظ: « ان من مات و لم یعرف امام زمانه ، مات میتة جاهلیة » ونیز: « من مات و لم یکن فى عنقه بیعة امام ، مات میتة جاهلیة »
37 ـ « مصباح المضیئ فى خلافة المستضیئ » ابوالفرج ، عبد الرحمن بن على بن محمد الجوزى در گذشته ( 597 ) ج 1 ص 140 ـ 147 چاپ اوقاف عراق بسال 1397 شامل احادیث کلیات خلافت از جمله حدیث: « من فارق الجماعة شبرًا فمات ، فمیتته جاهلیة ».
38 ـ « جامع الاصول » ابن اثیر جزرى درگذشته ( 606 ) ج 4 ص 456 بلفظ: « من خرج من السلطان شبراً مات میتة جاهلیة » از ابن عباس از طریق بخارى و مسلم
وبلفظ: « من خرج من الطاعة و فارق الجماعة فمات ، مات میتة جاهلیة ، و من قتل تحت رایة عمیة یغضب لعصبیة او یدعوا الى عصبیة فقتل ، فقتلته جاهلیة »به روایت از ابوهریره ، از طریق مسلم ونسائى .
39 ـ « مسائل الخمسون » محمد بن فخر رازى در گذشته ( 606 ) مسئله 47 ص 384 چاپ ـ ضمیمه مجموعه رسائل ـ مصر مطبعه علمى کردستان سال 1328 بلفظ: « من مات و لم یعرف امام زمانه فلیمت ان شاء یهودیا و ان شاء نصرانیا » ( کتاب « پیرامون معرفت امام » از علامه فقیه صافى گلپایگانى ص 8 )
40 ـ « المغنى فى شرح الخرقى » ابن قدامه ، عبدالله بن احمد مقدسى جماعیلى دمشقى حنبلى درگذشته ( 620 ) ج 10 ص 46 چاپ بیروت ، تحت عنوان « قتال اهل البغى » به روایت انس وبلفظ: « من خرج من الطاعة و فارق الجماعة فمات ، فمیتته جاهلیة »
41 ـ « فتح العزیز على کتاب الوجیز » ابوالقاسم ، عبدالکریم بن محمد قزوینى رافعى درگذشته ( 623 ) به تفصیلى که در تلخیص الحبیر شماره 56 بیاید.
42 ـ « شرح نهج البلاغه » ابن ابى الحدید معتزلى درگذشته ( 656 ) ج 9 ص 155 بلفظ: « من مات بغیر امام مات میتة جاهلیة » بااضافه جمله « واصحاب ما همه قائل به صحت ودرستى این قضیه هستند که جز با شناخت امامان کسى به بهشت نخواهد رفت.
وج 13 ص 242 بلفظ: « من مات و لا امام له مات میتة جاهلیة » به نقل عبدالله بن عمر ، واضافه میکند: وى شبانه به در خانه حجاج ( ابن یوسف ثقفى ) رفت تابرخلافت عبدالملک مروان باوى که ازطرف اوحاکم عراق بود ، بیعت کند ، به این دلیل که پیامبر فرموده: « من مات و لا امام له مات میتة جاهلیة » ولى روش تحقیرآمیز و ذلت آور حجاج نسبت به عبدالله بن عمر آنچنان بود که بجاى دست پاى خود را از رختخواب بسوى او دراز کرد و گفت: ( جهت بیعت ) دست خود را به پاى من متصل کن. واینچنین بجاى مراسم بیعت گیرى با ابن عمر برخورد مسخره آمیز نمود.
43 ـ« شرح صحیح مسلم » حافظ نووى درگذشته ( 676 ) ج 12 ص 240
44 ـ « ریاض الصالحین » نیز از نووى ج 1 ص 437 شماره 662 و در چاپ دمشق ص 284 ـ285 شماره 663 بلفظ: « من خلع یدًا من طاعة لقى اللّه یوم القیامة ولا حجة له ، و من مات و لیس فى عنقه بیعة ، مات میتة جاهلیة » رواه مسلم.
وفى روایه له: « من مات وهومفارق للجماعة فانّه یموت میتة جاهلیة »
وبه شماره 670 بدین عبارت آمده: « من کره من امیره شیئا فلیصبر ، فانّه من خرج من السطان شبرا مات میتة جاهلیة » متفق علیه.
45 ـ « مختصرشعب الایمان ـ بیهقى ـ » از ابوجعفر عمر قزوینى درگذشته ( 699 ) ص 106 چاپ مصر بلفظ: « من خرج من الطاعة و فارق الجماعة ثم مات ، مات میتة جاهلیة » به روایت از ابوهریره ونقل از مسلم.
46 ـ « الاحسان بترتیب صحیح ابن حبان » امیر علاء الدین ، على بن بلبان فارسى حنفى درگذشته ( 739 ) ج 7 ص 49 چاپ بیروت ، بلفظ: « من مات ولیس له امام مات میتة جاهلیة » از طریق ابویعلى به روایت از معاویه.
47 ـ « تلخیص المستدرک » حافظ ذهبى درگذشته ( 748 ) ج 1 ص 77 و 117 نقل واقرار به عین آنچه از مستدرک حاکم گذشت نموده.
48 ـ « تفسیر » ابن کثیر دمشقى درگذشته ( 774 ) ج 1 ص 517 بلفظ: « من مات و لیس فى عنقه بیعة ، مات میتة جاهلیة ».
49 ـ نیز « تاریخ ابن کثیر » ج 7 ص 232 بدین شرح که چون مردم ـ بخاطر کشتار عمومى اهل مدینه یزید را از خلافت خلع و ساقط کردند عبد الله بن عمر فرزندان واهلبیت خود را جمع نمود و پس از تشهد گفت: ما به حساب بیعت با خدا و رسولش با این مرد ( یزید بن معاویه ) بیعت کردیم وشنیدیم رسول خدا میگفت: « من نزع یدًا من طاعة ، فانه یأتى یوم القیامة لاحجة له ، و من مات مفارق الجماعة فانه یموت موتة جاهلیة »
پس مبادا کسى از شما یزید را خلع نماید ومبادا در این باره اسراف و تند روى از خود نشان دهد که مایه جدائى بین من و او خواهد شد.
50 ـ « شرح المقاصد » سعدالدین تفتازانى ( 792 ) ج2 ص275 بلفظ: « من مات ولم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة » واضافه کرده است این حدیث همانند: ( اطیعوا اللّه واطیعوا الرّسول و أولى الأمر منکم )میباشد.
51 ـ « شرح ـ عقائد نسفى ـ » نیز از محقق تفتازانى چاپ 1302 ، لکن چاپ 1313 که هفت صفحه آن بدست خیانتکاران حذف و ساقط گردیده فاقد این حدیث میباشد. ( الغدیر 10 / 360 )
52 ـ « مجمع الزوائد » نور الدین هیثمى درگذشته ( 807 ) ج 5 ص 218 بلفظ: « من مات بغیر امام مات میتة جاهلیة » به روایت از معاویه وبلفظ: « من مات و لیس فى عنقه بیعة مات میتة جاهلیة »
و ص 219 بلفظ: « و من خرج من الجماعة قید شبر متعمدا فقد خلع ربقة الاسلام من عنقه و من مات و لیس لامام جماعة علیه طاعة مات میتة جاهلیة » از معاذ بن جبل به روایت طبرانى وبلفظ: « . . . من أصبح لیس لأمیر جماعة علیه طاعة بعثه اللّه یوم القیامة من میتة جاهلیة » از ابودرداء از طریق طبرانى.
و ص 223 بلفظ: « من مات و لیس علیه طاعة مات میتة جاهلیة » به نقل از عامربن ربیعه وطریق احمد بن حنبل ، ابویعلى ، بزار و طبرانى
و ص 224 بلفظ: « من مات و لیس علیه امام ، فمیتته جاهلیة » به روایت از ابن عباس و طریق بزار و طبرانى در معجم اوسط.
و ص 225 بلفظ: « من مات و لیس علیه امام ، مات میتة جاهلیة » به روایت از معاویه بن ابى سفیان از طریق طبرانى در معجم اوسط.
53 ـ « کشف الاستار عن زوائد البزار على الکتب الستة » نیز از هیثمى ج 2 ص 252 حدیث 1635 چاپ مؤسسه رسالت ، بلفظ: « من فارق الجماعة قیاس ( او قید ) شبر فقد خلع ربقة الاسلام من عنقه ، و من مات و لیس علیه امام فمیتته میتة جاهلیة ، و من مات تحت رأیة عصبیة او ینصر عصبیة فقتلته قتلة جاهلیة ».
54 ـ « فتح البارى شرح صحیح بخارى » احمد بن محمد بن حجر عسقلانى درگذشته ( 852 ) ج 16 ص 112 بلفظ: « من مات ولیس فى عنقه بیعة مات میتة جاهلیة »به روایت از ابن عمر.
55 ـ « مطالب العالیة » نیز از ابن حجر عسقلانى ج2ص 228 تحت شماره 2088 بلفظ: « من مات ولا طاعة علیه مات میتة جاهلیة »
56 ـ « تلخیص الحبیر فى تخریج احادیث الرافعى الکبیر » نیز از ابن حجر عسقلانى ج 4 ص 41 بلفظ: « من خرج عن الجماعة قید شبر فقد خلع ربقة الاسلام . . . »به روایت از ابن عمر.
وص 42 بلفظ: « من خرج من الطاعة و فارق الجماعة ، فمیتته جاهلیة » به روایت ازابوهریره ( فهارس کتاب فوق ص 289، چ دارالمعرفه بیروت )
57 ـ « جمع الجوامع » یا « جامع الاحادیث » عبدالرحمن سیوطى درگذشته ( 911 ) بشرح مندرج در کنز العمال.
58 ـ « تیسیر الاصول » ابن دبیع شیبانى درگذشته ( 944 ) ج3 ص 39 به روایت از ابوهریره بلفظ: « من خرج من الطاعة و فارق الجماعة ، فمات میتة جاهلیة » از طریق دو صحیح بخارى ومسلم.
59 ـ « کنزالعمال » حسام الدین متقى هندى درگذشته ( 975 ) ج1 ص 103 شماره 463 چاپ حلب بلفظ: « من مات و لا بیعة علیه مات میتة جاهلیة » به روایت از ابن عمر به نقل از مسند احمد وابن سعد.
وشماره 464 بلفظ: « من مات بغیر امام مات میتة جاهلیة » به روایت معاویه واز طریق احمد حنبل وطبرانى.
وص 207 شماره 1035 بلفظ: « من خرج من الجماعة قید شبر فقد خلع ربقة الاسلام من عنقه حتى یراجعه ، و من مات و لیس علیه امام جماعة فان موتته موتة جاهلیة » از ابن عمر واز طریق مستدرک حاکم.
وشماره 1037 بلفظ: « من فارق المسلمین قید شبر فقد خلع ربقة الاسلام من عنقه ، و من مات لیس علیه امام فمیتته میتة جاهلیة ، ومن مات تحت رایة عُمَیة یدعوا الى عصبیة او ینصر عصبیة فقتله جاهلیة » از طریق طبرانى ( در معجم کبیر ) به روایت ابن عباس
وص 208 شماره 1038 بلفظ: « من فارق جماعة المسلمین شبرا ، أخرج من عنقه ربقة الاسلام . . . و من مات من غیر امام جماعة مات میتة جاهلیة » به روایت ابن عمر از طریق حاکم در مستدرک.
وص 379 شماره 1649 بلفظ: « من فارق الجماعة شبرا فقد نزع ربقة الاسلام من عنقه » از على به روایت از بیهقى
وج 6 ص 52 شماره 14809 بلفظ: « من خرج من الطاعة و فارق الجماعة ، فمات ، مات میتة جاهلیة. . . » به روایت از ابوهریره از طریق احمد ، نسائى ومسلم.
وشماره 14810 بلفظ: « من مات و لیس فى عنقه بیعة ، مات میتة جاهلیة » به روایت از ابن عمر از طریق مسلم.
وص 65 شماره 14861 بلفظ: « و من مات و لیست علیه طاعة ،مات میتة جاهلیة » به روایت از عامربن ربیعه از طریق ابن ابى شیبه ( در مصنف ) و احمد حنبل ( در مسند ) و طبرانى ( در معجم کبیر ) وسعید بن منصور ( درسنن ) وشماره 14863 بلفظ: « من مات بغیر امام مات میتة جاهلیة ، و من نزع یدا من طاعة جاء یوم القیامة لاحجة له ». به روایت از عبدالله بن عمر و نقل از « معجم کبیر » طبرانى و« حلیه الاولیاء » ابونعیم.
وص 66 شماره 14865 بلفظ: « من نزع یدا من طاعة اللّه و فارق الجماعة ثم مات ، مات میتة جاهلیة ، و من خلعها بعد عهدها لقى الله و لا حجة له » به روایت ابن عمر از طریق خطیب بغدادى در « المتفق والمفترق ».
60 ـ « جواهرالمضیئه » ملاعلى قارى حنفى درگذشته ( 1014 ) درخاتمه کتاب ج 2 ص 509 بلفظ: « من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة » و در ص 457 گوید: وفرموده او ( پیامبر ) ص در صحیح مسلم « من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة » معنایش این است که: هر کس نشناسد آن کس را( که اقتدا به او و رهنمون شدن بدو ـ در زمانى که دست اندر کار امامت و رهبرى است ـ واجب باشد ) مرگش مرگ جاهلى خواهد بود.
61 ـ « مجمع الفوائد » محمد بن سلیمان مغربى درگذشته ( 1094 درشام ) ج 2 ص 259 چاپ بیروت شماره 6048 ، بلفظ: « من مات بغیر امام ، مات میتة جاهلیة » ودر روایت دیگر تحت شماره 6049 بلفظ: « من مات و لیس فى عنقه بیعة مات میتة جاهلیة » از معاویه بن ابى سفیان.
62 ـ « بریقة المحمودیه » شیخ ابوسعید خادمى حنفى درگذشته ( 1168 ) ج 1 ص 116 چاپ مصطفى حلبى قاهره ، بلفظ: « من مات ولم یعرف امام زمانه فقد مات میتة جاهلیة » ( ملحقات احقاق الحق ج 19 پاورقى ص 651 )
63 ـ « ازالة الخفاء فى مناقب الخلفاء » شاه ولى الله دهلوى درگذشته ( 1176 ) ج 1 ص 3 بلفظ: « من مات و لیس فى عنقه بیعة مات میتة جاهلیة » آنرا ذکر نموده و براى اثبات وجوب کفائى نصب خلیفه بر مسلمین تا روز قیامت ، بدان استدلال کرده است.
64 ـ « ازالة الغین » علامه فقیه مولى حیدر على بن محمد فیض آبادى هندى درگذشته ( 1205 ) دربحث از بى اعتبارى بعضى از احادیث بخارى ،چاپ دهلى 1295 بلفظ:« من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة » ( المدخل حدیث غدیر از عبقات ص61 )
65 ـ « فواتح الرحموت » ـ شرح « مسلم الثبوت » شیخ محب الله بهارى هندى حنفى درگذشته ( 1119 ) ـ از عبد العلى محمد بن نظام الدین محمد انصارى هندى درگذشته ( 1225 ) ج 2 ص 223 ـ 224 چاپ لکهنو 1878م بلفظ: « لم یفارق الجماعة احد و مات الا مات میتة جاهلیة » به روایت از بخارى و نیز در چاپ بولاق در حاشیه مستصفى غزالى ج 2 ص 224.
66 ـ « نیل الاوطارـ بشرح « المنتقى فى الاخبار » ـ » قاضى محمدبن على شو کانى یمنى درگذشته ( 1255 ) ج 7 ص 356 چاپ بیروت 1973 بلفظ: « من راى من أمیره شیئا یکرهه فلیصبر ، فانه من فارق الجماعة شبرا فمات ، فمیتته جاهلیة » از ابن عباس.
و بلفظ: « من کره من أمیره شیئا فلیصبر علیه ، فانه لیس احد من الناس خرج من السلطان شبرا فمات علیه الا مات میتة جاهلیة » از ابن عباس.
و بلفظ: « و من خلع یدا من طاعة لقى الله ولا حجة له ، ومن مات ولیس فى عنقه بیعة مات میتة جاهلیة » از ابن عمر به نقل از مسلم.
وص 357 بلفظ: « من فارق الجماعة شبرا فکانما خلع ربقة الاسلام من عنقه » به روایت از حرث بن حرث اشعرى و نقل از ترمذى و ابن خزیمه و ابن حبان و روایت از ابن عباس به نقل از بزار و طبرانى در اوسط.
67 ـ « ینابیع الموده » علامه شیخ سلیمان بلخى قندوزى درگذشته ( 1294 ) باب 39 ص 137 چاپ حیدریه نجف و ص 117 چاپ اسلامبول بلفظ: « و فى المناقب بالسند عن عیسى بن السرى قال: قلت لجعفربن محمد الصادق ( ع ) حدثنى عما ثبت علیه دعائم الاسلام ، اذا أخذتُ بها زکّا عملى و لم یضرنى جهل ما جهلت.
قال: شهادة أن لا اله الاّ اللّه وأن َّ محمدا رسول اللّه ، والاقرار بما جاء به من عند اللّه ، وحق فى الأموال من الزکاة والاقرار بالولایة التى أمراللّه بها ولایة آل محمد( ص ) ، قال رسول اللّه ( ص ): « من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة. قال اللّه عزوجل: أطیعوا اللّه وأطیعوا الرسول و أولى الأمر منکم.
فکان علىّ صلوات اللّه علیه ثم صار من بعده حسن ثم حسین ثم من بعده على بن الحسین ثم من بعده محمد بن على و هکذا یکون الأمر ، ان الأرض لاتصلح الا بالامام ، ومن مات ولم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة ».
68ـ « صیانة الانسان عن وسوسة الشیخ دحلان » در دفاع از عقائد وهابى حجاز ، تألیف محمد بن بشیر سهسوانى هندى وهابى درگذشته ( 1326 ) چاپ مصر ص 149 بلفظ: « لیس أحد یفارق الجماعة شبرا فیموت الامات میتة جاهلیة » از ابن عباس
و بلفظ: « من خرج من الطاعة و فارق الجماعة فمات ، مات میتة جاهلیة » از ابوهریره به نقل از مسلم.
وص 307 تا 315 با الفاظ مختلف واسناد متعدد و ذکر مصادر ، حدیث موضوع بحث را نقل وبدان استدلال کرده است
ودرپایان باب مکمل مئه ( صدم ) ص 625 به نقل از شیخ بهاء الدین عاملى در « اربعین » بعنوان حدیث متّفق علیه بین عامه وخاصه ، وبلفظ: « من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة » ونیز به نقل از ملل ونحل شهرستانى.
69 ـ « تاریخ آل محمد » علامه قاضى بهلول بهجت افندى ، از اهالى قفقاز ( آذربایجان شوروى ) وساکن زنگنه زور ترکیه درگذشته ( 1350 ) که از زبان ترکى به فارسى ترجمه شده ودر آخر آن بلفظ: « من مات و لم یعرف امام زمانه فقد مات میتة جاهلیة » و بعنوان متفق علیه علماى خاصه وعامه این حدیث راذکرکرده است.
70 ـ « الامام جعفر الصادق » علامه محقق مستشار عبد الحلیم جندى مصرى معاصر ، چاپ مجلس اعلى شئون اسلامى جمهورى مصر قاهره 1397 در پاورقى ص 174 بلفظ: « من مات ولیس له امام ، فمیتته جاهلیة » بطور ارسال مسلم
اسامى راویان حدیث « من مات ولم یعرف. . . »واحادیث مشابه
توضیح این مطلب لازم است که مجموع راویان احادیث بخش اول ( یعنى حدیث « من مات ولم یعرف. . . » ) عبارت از هفت نفر از صحابه پیامبر اکرم ( ص ) و راویان مورد قبول اهل تسنن بوده اند که بنوشته ذهبى در « الکاشف » صاحبان صحاح سته همه از یک یک این هفت نفر بطور فراوان نقل روایت کرده اند وعملا صدق گفتار وصحت روایات آنها را تایید واعلام نموده اند واسامى آنها بدین قرار است:
1 ـ زید بن ارقم درگذشته ( 68 ) الکاشف 1 / 336 شماره 1738
2 ـ عامربن ربیعه عنزى درگذشته ( کمى قبل ازعثمان ) الکاشف 2 / 54 شماره 2549
3 ـ عبد الله بن عباس درگذشته ( 68 ) الکاشف 2 / 100 شماره 2829
4 ـ عبدالله بن عمربن خطاب درگذشته ( 74 ) الکاشف 2/112 شماره 2901
5 ـ عویمر بن مالک معروف به ابوالدّرداء درگذشته ( 32 ) الکاشف 2/358 شماره 4388
6 ـ معاذ بن جبل درگذشته ( 18 ) الکاشف 3 / 153 شماره 5511
7 ـ معاویه بن ابى سفیان درگذشته ( 60 ) الکاشف 3 / 157 شماره 5617
واما راویان احادیث بخش 2 ( که مُصدّر به « من خرج » و « من فارق » و « من خلع » و امثال این کلمات است ) عبارتند از نامبردگان فوق به اضافه:
1 ـ ابوهریره دوسى درگذشته ( 57 / 59 )
2 ـ انس بن مالک درگذشته ( 93 ) که بنوشته ذهبى در « الکاشف » ـ 3 / 385 تحت شماره 433 بخش کنى و 1 / 140 بشماره 483 ـ این دو نیز در تمام صحاح سته بطور فراوان از آنهانقل حدیث شده است.
اکنون که اجمالى از بحث و بررسى پیرامون حدیث مربوط به امام شناسى همه ائمه بر حق اسلام ــ از جمله امام مهدى موعود ــ بنظر رسید، مى پردازیم به بررسى مشخصات و ویژه گى هاى احادیث مختص به حضرت مهدى و دیگر مطالب و مسائل مربوط به شئون آن حضرت:
بحث و بررسى پیرامون احادیث اختصاصى حضرت مهدى منتظر (عج)
اکنون که اجمالى از بحث و بررسى پیرامون حدیث مربوط به امام شناسى همه ائمه بر حق اسلام ــ از جمله امام مهدى موعود ــ بنظر رسید، مى پردازیم به بررسى مشخصات و ویژه گى هاى احادیث مختص به حضرت مهدى و دیگر مطالب و مسائل مربوط به شئون آن حضرت:
صحابه راوى احادیث امام مهدى موعود منتظر (علیه السلام) در منابع اهل تسنّن
1 ــ امام امیرالمؤمنین على بن أبى طالب
سنن أبى داود 4/51
2 ــ أبوإمامه باهلى ، صعد بن عجلان
البیان گنجى ص95
3 ــ أبوأیوب أنصارى
معجم صغیرطبرانى1/137
4 ــ أبوسعید خدرى
سنن أبى داود ج 4 ص 107 حدیث شماره 4385
5 ــ أبوسلمى راعى ( چوپان شترهاى ) رسول خدا ( ص )
مقتل الحسین خوارزمى ص95 و بنقل ینابیع المودة 3/160 ، فرائد السمطین2/319 حدیث شماره571وعموم کتب شامل أحادیث مهدى
6 ــ أبوالطفیل عامر بن واثله
مسند أحمد بن حنبل 1/99
7 ــ أبولیلى
مناقب خوارزمى ، فصل پنجم ص 23ـ24
8 ــ أبووائل
عقد الدرر جمال الدین یوسف دمشقى ص 23 و 38
9 ــ أبوهریره
صحیح بخارى 2/178 و عموم کتب شامل أحادیث مهدى
10 ــ أنس بن مالک
سنن إبن ماجه 2/519
11 ــ تمیم دارى
عرائس ثعلبى ص 186 و بنقل عقد الدرر ص 219
12 ــ ثوبان مولى ( غلام آزاد شده ) رسول اللّه( ص )
سنن إبن ماجه 2/519
13 ــ جابر بن سمره
البرهان متّقى هندى ، ذیل تنبیهات ، تنبیه اوّل
14 ــ جابر بن عبداللّه أنصارى
مسند أحمد حنبل 3/384
15 ــ جابر بن عبداللّه صدفى
استیعاب قرطبى 2/111 چاپ ذیل إصابه إبن حجر و معجم کبیر طبرانى 22/937
16 ــ امام حسن بن على
ینابیع المودة قندوزى ص589
17 ــ امام حسین بن على
البرهان متّقى هندى باب دوّم حدیث 17 و 18
18 ــ سلمان فارسى
مقتل الحسین خوارزمى 1/146
19 ــ طلحة بن عبیداللّه
البرهان متّقى هندى و المهدى المنتظر إبن صدیق ص12
20 ــ عباس بن عبدالمطلب
المهدى المنتظر إبن صدیق ص12
21 ــ عبدالرحمن بن عوف
البیان گنجى شافعى ص96
22 ــ عبداللّه بن حرث ( حارث ) بن جزء زبیدى
سنن إبن ماجه 2/519 و در چاپ دیگر 2/270
23 ــ عبداللّه بن عباس
فصول المهمّه إبن صبّاغ مالکى ص278
24 ــ عبداللّه بن عمر بن خطاب
فصول المهمّه ص 277 و البرهان باب 1 حدیث 2 وباب 6 حدیث 6
25 ــ عبداللّه بن عمرو بن عاص
البیان گنجى ص92
26 ــ عبداللّه بن مسعود
فصول المهمة إبن صبّاغ ص279
27 ــ عثمان بن أبى العاص
مسند أحمد حنبل 4/216ــ217
28 ــ عثمان بن عفّان
المهدى المنتظر صدیق مغربى ص12 ، و در مقاله فتوائى ــ اداره مجمع فقهى سعودى در مکّه ــ مندرج در آخر البیان گنجى ص77 چاپ بیروت
29 ــ علقمة بن عبداللّه
سنن إبن ماجه ] بنقل المهدى فى السنة شیرازى ص42 [ و فصول المهمة إبن صبّاغ مالکى
30 ــ علىّ الهلالى
مجمع الزوائد هیثمى 9/165
31 ــ عمار بن یاسر
البرهان باب اول حدیث 10 و باب 4 فصل 2 حدیث شماره 7 و 24
32 ــ عمر بن خطاب
البرهان باب اول حدیث 38
33 ــ عمران بن حصین
مسند أحمد بن حنبل 4/437
34 ــ عمرو بن عاص
البرهان باب چهارم فصل 2 حدیث 23
35 ــ عمرو بن مره جهنى
إبراز الوهم المکنون أبوالفیض غمارى و عرف الوردى ص139 و 390 و المهدى المنتظر إبن صدیق ادریسى ص13
36 ــ عوف بن مالک
معجم کبیر طبرانى
37 ــ قتادة بن نعمان
البرهان باب اول حدیث 17 و باب ششم حدیث 10 و 11
38 ــ قرة بن ایاس المزنى
ینابیع المودة ص 220
39 ــ کعب الأحبار
عقد الدرر جمال الدین دمشقى ص 180 و 233ــ234 بنقل از فتن نعیم بن حماد
40 ــ کعب بن علقمه
البرهان باب هفتم حدیث 8ــ13ــ21
41 ــ معاذ بن جبل
إبراز الوهم المکنون أحمد بن محمد بن صدیق ص8
42 ــ فاطمة الزهراء بنت رسول اللّه( ص )
فرائد السمطین حموینى
43 ــ أم المؤمنین أم سلمه
سنن أبى داود 4/151
44 ــ أم المؤمنین عایشه
کتاب الفتن نعیم بن حماد بنقل عقد الدرر ص 16ــ17 و البرهان باب دوم حدیث 21
45 ــ أم حبیبه
البرهان باب چهارم فصل 2 حدیث 20
